Geurstoffen in cosmetica

Parfum in cosmetica: hoe schadelijk is het? Tegenwoordig ruikt bijna elke crème of lotion lekker; geurstoffen worden massaal toegevoegd om luchtjes in minder welriekende producten te maskeren. Als iets stinkt, associëren we dat vaak met ‘ongezond’ of zelfs ‘gevaarlijk’. Maar, hoe schadelijk zijn die geurstoffen in cosmeticaproducten eigenlijk?
De definitie van een geurstof is ‘een stof die een duidelijke geur afgeeft’. Een geurstof staat voor elke natuurlijke of synthetische stof die uitsluitend bedoeld is om een product een geur te verlenen. Een geur bestaat uit aerosolen en gassen die uit stof verdampen. Mens en dier kunnen door hun reukvermogen een geur analyseren. De mens bezit ongeveer 30.000.000 reukcellen (receptoren) die elk mens in staat stelt om ongeveer 10.000 geuren te onderscheiden.

Het reukvermogen

Het reukzintuig ontwikkelt zich eer de andere zintuigen zich ontwikkelen. Een baby herkent zijn moeder aan haar geur lang voordat de baby de moeder kan horen en zien. Het reukvermogen is het enige zintuig dat direct in verband staat met de emotionele kant van de hersenen. Daarmee overwint geur de rationele geest. Vaak worden gebeurtenissen sneller herkend door geur.

Geur brengt de hersenen meteen in actie met onmiddellijk herinneringen en associaties tot gevolg. De geur van appeltaart die net uit de oven komt is niet alleen prettig maar wordt in verband gebracht met gezelligheid. In warenhuizen worden bepaalde geuren verspreid om het koopgedrag van de consument positief te beïnvloeden. Op stations worden geuren verspreid om het humeur van de gestrande reiziger positief te beïnvloeden. Immers, het reukorgaan staat in verband met het emotionele deel van de hersenen, dus verspreidt men geuren die prettige herinneringen oproepen. Geur kan uiteraard ook als waarschuwing tegen gevaar dienen zoals bij brand. De overheid heeft als waarschuwing gas een onaangename geur gegeven. Dieren geven urine af om hun territorium af te bakenen als waarschuwing tegen soortgenoten.

Het reukorgaan

Wanneer het om smaakgenot gaat is onze neus belangrijker dan onze tong. Maar liefst 75% van de smaak wordt door geur veroorzaakt. Daarmee is meteen verklaard dat mensen waarvan de neus verstopt is door een verkoudheid, weinig of geen smaak herkennen. Het zintuig ‘smaak’ beperkt zich tot herkenning van zoet, zout, zuur, bitter en hartig, maar omdat het direct in verband staat met het reukorgaan zijn er veel meer smaaknuances te herkennen. Doordat tijdens het innemen van voedsel het reukorgaan werkt, kan voorkomen worden dat ziekmakend voedsel wordt gegeten. Als voedsel stinkt, dan zal men niet gauw geneigd zijn om het op te eten.

Geur als aantrekkingskracht

Ruiken is ook belangrijk in het dagelijks leven. De verspreiding van geur door mens en dier dient een doel. Het is een hulpmiddel bij het zoeken naar voedsel, of om zich voort te planten, of om een territorium af te bakenen. In lichaamsgeur zijn de genen te herkennen. Dit gebeurt onbewust. Bijvoorbeeld, een man zal geen vrouw kiezen als haar geur genen blootgeeft die niet bij hem passen. Bij een kus zijn de neuzen dicht bij elkaar en onbewust wordt op deze manier informatie over elkaar verzameld. Het menselijk instinct pakt dus automatische geuren op die bij de persoon past.

Parfum, aftershave e.d. worden bewust gekozen maar iemand zal altijd onbewust voor de geur kiezen die zijn/haar eigen geur versterkt. De lichaamsgeur van de vrouw verandert tijdens haar menstruatie. Een vrouw ruikt het prettigst in haar meest vruchtbare periode. Een parfum die tijdens deze periode gebruikt wordt, kan ineens heel anders ruiken dan in de niet vruchtbare periode. Tegenwoordig ruiken veel mensen hetzelfde door wasmiddelen, wasverzachters en/of door een trendsettende parfum.

Ook in de planten- en dierenwereld wordt gebruik gemaakt van geur. Diverse insecten gaan op de geur van bloemen af vanwege de nectar. Daarmee verspreiden zij de sporen van de bloemen. De Stinkzwam verspreidt een lijkengeur om daarmee vliegen aan te trekken. De Stinkzwam heeft de vliegen nodig om sporen te verspreiden. Interessant is dat een ijsbeer over een afstand van 80 km kan ruiken. De reuk van een ijsbeer is zo sterk ontwikkeld omdat hij anders in de onmetelijk grote ijsvlakten nooit een vrouwtje of voedsel vindt. Maar al dat soort geuren zijn maar korte tijd aanwezig. Als het doel bereikt is, verdwijnen de geuren weer.

Geschiedenis

Mensen zijn door de eeuwen heen al gek op ‘luchtjes’ geweest. De oude Grieken en Egyptenaren gebruikten reeds geurstoffen in de vorm van olie. Zij beschikten over speciale kleine vaasjes om de olie in te bewaren zonder dat de geur verloren ging. Bekend uit die tijd is vooral mirre afkomstig van de boom Commiphora myrrha. Het had een doel. Het gebruik van parfum kon bijvoorbeeld van invloed zijn bij het kiezen van een partner. Was het doel bereikt, dan werd het gebruik van geurstof gestaakt. In het oude Rome werden geurstoffen gezien als medicijn. Mogelijk werden etherische oliën ingezet bij de behandeling van kwalen. Julias Ceasar verbood echter het gebruik van geurstoffen voor cosmetische doeleinden. Toen het christendom zijn intrede deed, verdween het gebruik van geurstoffen helemaal.

Dankzij de kruisridders werd het gebruik van geurstof weer in ere hersteld. Waarschijnlijk om de onaangename lichaamsgeuren te verbloemen. De pomander werd uitgevonden. Dit is een grote of kleine bol met gaatjes waardoor de geur kon ontsnappen. Het wierookvat dat in de katholieke kerk wordt gebruikt lijkt er wel op. De pomander werd tot in de 18e eeuw in een zilveren of gouden kogeltje of in de knop van een wandelstok meegedragen als bescherming tegen besmettelijke ziekten, als geneesmiddel en als afrodisiacum. De pomander wordt ook nu nog wel gebruikt maar meer in spirituele zin.

Pas in de 14e eeuw werd parfum gemaakt in vloeibare vorm. Het parfum bestond voornamelijk uit alcohol en etherische olie en werd toen reukwater genoemd. De oudste geurstof die nu nog steeds verkocht wordt is Eau de Cologne® en stamt uit 1709. In de 16e eeuw werd het mode om handschoenen te parfumeren. De reden hiervoor was voornamelijk om de onaangename lucht van gelooid leer te maskeren. In de plaats Grasse in Frankrijk waren veel leerlooierijen en handschoenenfabrieken. Men begon daar lavendel, jasmijn, rozen en andere geurende planten te verbouwen om aan de vraag van geparfumeerde handschoenen te kunnen voldoen. Er ontstond een ware industrie. Nu is Grasse de grootste parfumstad in Frankrijk en misschien wel van de hele wereld. De wijde omgeving van Grasse ruikt naar parfum.

Geur als statussymbool

De laatste 100 jaar is de behoefte aan geurtjes alleen maar toegenomen en dat is niet vanwege onhygiënische omstandigheden. Cosmeticafabrikanten voegen vaak geurstoffen toe aan de producten om de onwelriekende geur van de soms heel goede ingrediënten te maskeren. Echter, geur is een statussymbool geworden. De vaak schitterende reclames beloven succes, rijkdom en liefde bij het gebruik van parfum. En bijna iedereen ‘stinkt’ er letterlijk in.

Parfums, etherische olie, aromatherapie, blossomtherapie, de mensen worden er zo door bedwelmd dat ze geen onderscheid meer kunnen maken tussen de heilzame werking en cosmetische toepassing. De was moet fris ruiken, dus voegen de fabrikanten geurstoffen toe aan wasmiddelen en wasverzachters die zo een scherpe geur afgeven, dat bij het openen van de linnenkast, de walm je tegemoet treedt. Erger nog, omdat de kleding zo sterk naar het wasmiddel ruikt, gaat de huid er eveneens naar ruiken en een eventueel bescheiden parfumgeurtje wordt daardoor niet meer opgemerkt. De kamer moet fris ruiken, dus zijn er apparaatjes bedacht in de meest uiteenlopende vormen, die vaak hinderlijke geuren verspreiden. De wc moet fris ruiken dus worden er toiletblokken bedacht die bij elke spoeling niet alleen een vreselijk scherpe geur verspreiden, maar ook nog eens het milieu belasten. Het zijn allemaal eenheidsgeuren, die bij veel mensen hoofdpijn en ademnood veroorzaken en het denkvermogen beperken. Mensen weten niet eens meer hoe ‘fris’ ruikt door al die overheersende luchtjes. Ze gebruiken steeds overheersender geuren om nog iets te kunnen ruiken en hebben niet in de gaten dat ze allemaal dezelfde geur verspreiden.

Al tientallen jaren wordt er op gewezen dat het gebruik van zeep de huid kan schaden, maar over de schade die geurstoffen aan zowel de huid als de hersenen kunnen veroorzaken, wordt nauwelijks gesproken. Daarover later in dit onderzoek meer.

Parfum

Het woord parfum komt van het Latijnse woord ‘per fumus’ wat rook betekent. Parfum wordt in het Engels ‘fragrance’ genoemd. Parfum wordt verdeeld in vier categorieën:

1. Parfum van parfumextract bevat 20 tot 40% geur bestanddelen
2. Eau de parfum bevat 10 tot 20% geurbestanddelen.
3. Eau de toilette bevat 5 tot 10% geurbestanddelen.
4. Eau de Cologne® bevat 2 tot 3% geurbestanddelen.

Parfumfixatie

Parfum heeft in tegenstelling tot de etherische olie altijd een basis van 80 - 95% alcohol. Daarnaast bevat parfum kleurstof en een fixeermiddel dat moet voorkomen dat de geur te snel vervliegt. Fixeermiddelen kunnen zijn:

• Benzaldehyde is een organische verbinding die één van de meeste gebruikte vloeistoffen is in de chemische industrie. Het is een kleurloze vloeistof met amandelgeur. Benzaldehyde is het hoofdbestanddeel van bittere amandelolie. Dit is een etherische olie afkomstig van de Prunus amygdalus of Prunus amara (amandelen), maar de olie komt ook voor in perzik- en abrikozenpitten. Het wordt o.a. verwerkt in parfum, badolie en scheerzeep. Benzaldehyde kan synthetisch nagemaakt worden.
• Coumarin (Cumarine, kumarin) is een organische verbinding afkomstig van o.a. tonkabonen, honingklaver en hooi. Het ruikt naar de specifieke hooilucht die ontstaat tijdens het drogen. Coumarin kan synthetisch nagemaakt worden. Het wordt verwerkt in parfum en als geurstof in zonbescherming. Het kan contactallergie en overgevoeligheid voor licht veroorzaken. Sinds midden vorige eeuw is het verboden om coumarin als smaakstof toe te passen omdat het schade aan lever en nieren veroorzaakt. Het wordt medicinaal toegepast om bloedstolling tegen te gaan.
• Dipropylene glycol is een organische verbinding en ontstaat bij de productie van propylene glycol. Het is een bijna reukloze en geurloze vloeistof die op grote schaal toegepast wordt in o.a. deodorant, lipgloss, parfum en antiverouderingsproducten. Kan de huid licht irriteren.
• Diethyl phthalate is een organische verbinding. Het is een kleurloze en bijna reukloze vloeistof. Diethyl phthalate kan invloed hebben op de menselijke hormoonhuishouding en is zeer schadelijk voor de huid. Het tast zelfs sommige kunststoffen aan. Toepassing in o.a. parfum, nagellak en make-up.
• Fixateur 505® is een fixtiemiddel dat gedeeltelijk bestaat uit synthetische stoffen. De geur van fixateur 505® is een ambergris geur met citrus aspecten. Het kan de traditionele ambergristinctuur, die vroeger als fixatiemiddel in vrijwel elk parfum werd gebruikt, vervangen.

Verloop van een geur

De geur die door een parfum afgegeven wordt is mede afhankelijk van de pH-waarde van de huid. Parfum wordt ook wel op kleding gespoten en daarbij wordt de geur medebepaald door het materiaal van de kleding. Dit kan tot verrassende effecten leiden: de aanvankelijk welriekende geur kan gaan stinken. Na het aanbrengen van het parfum vervliegt de alcohol en blijven de geurbestanddelen achter op de huid. Deze geurbestanddelen vervliegen eveneens na verloop van tijd. Het verloop van een geur wordt aangegeven in ‘noten’. Een ‘noot’ wordt verdeeld in drie delen: bovennoot, middennoot en basisnoot.

• Bovennoot (top note, hoofdnoot, tête) is de geur die in de eerste minuten na het opbrengen dominant is. Deze geur is vooral belangrijk bij de verkoop van het parfum. Na ca. tien minuten is de bovennoot nauwelijks meer te ruiken. De bovennoot van een geur is bedoeld om aandacht te trekken en straalt de eerste en verrassende indruk van een geur uit. Citrusgeur is een typische bovennoot.
• Middennoot (hart note, cœur) is de geur die opkomt nadat de topnoot grotendeels verdwenen is, zo'n tien minuten na het opbrengen. Vrijwel alle bloemengeuren zijn middennoten. De middennoot is het belangrijkste deel van het parfum.
• Basisnoot (bottom note, fond) is de geur die als laatste overblijft, nadat de middennoot grotendeels is vervlogen. Dit is meestal één à twee uur na het opbrengen van het parfum. Een basisnoot kan vele uren geur af blijven geven. Voorbeelden van basisnoten zijn houtsoorten zoals sandelhout, kaneel en harsen zoals olibanum. Helaas gaan veel mensen in de fout door in dit stadium opnieuw parfum aan te brengen omdat ze zelf de basisnoot niet meer ruiken. De omgeving ruikt deze wel. De opnieuw aangebrachte geur ruikt daardoor niet meer zo fris als de eerste keer.

Parfummix

Opgemerkt dient te worden dat doordat parfum vervliegt, het niet zo schadelijk voor de huid is als de omschrijvingen van de diverse ingrediënten doen vermoeden. Parfum dat door middel van een verstuiver wordt aangebracht geeft niet alleen de geur af zoals deze is bedoeld door de maker, maar doordat het parfum slechts ‘vluchtig’ met de huid in aanraking komt, is de kans op irritaties significant minder. Echter, parfum verwerkt in crème, douche- en badproducten, deodorant, aftershave en met name in handcrème en bodylotion zijn voortdurend in aanraking met de huid. Buiten het feit dat dit op den duur voor de omgeving onaangenaam en penetrant kan gaan ruiken, is de kans op huidirritaties of contactallergie aanzienlijk. Wanneer er een allergie voor parfum vermoed wordt, dan zal de dermatoloog of allergoloog de parfummix toepassen om een allergie voor parfum vast te stellen. Deze mix is samengesteld uit acht verschillende parfumgrondstoffen te weten:

• Alpha amyl cinnamaldehyde (alfa amylkaneelaldehyde) wordt toegepast als geurstof vanwege de jasmijnachtige geur. Het is een mogelijke veroorzaker van contactallergie. Alfa betekent dat het meest actieve deel van dit ingrediënt toegepast is. Aldehydes zijn organische verbindingen met reducerende eigenschappen. Ze kunnen ook in natuurlijke producten voorkomen zoals in bepaalde etherische oliën. Aldehydes werken vaak irriterend op de gevoelige huid.
• Cinnamic aldehyde (kaneelaldehyde) komt voor in kaneelolie en patchouliolie. Wordt o.a. verwerkt in toiletzeep en parfum. Kan depigmentatie en allergische reacties veroorzaken. Wordt ook toegepast in synthetische Jasmijnolie.
• Cinnamic alcohol (kaneelalcohol) is afkomstig van cinnamal. Dit is een geelachtige olie, ook bekend als kaneelaldehyde, die afkomstig is van schimmel op houtrot van de Kaneelboom. Cinnamic alchol is een bekend veroorzaker van contactallergie en photosensitivity.
• Eugenol (methyl ether) wordt geïsoleerd uit plantaardige olie. Ruikt sterk naar kaneel. Komt in natuurlijke vorm voor in o.a. basilicum, kaneel en kruidnagel. Kan huidirritaties (bijtend gevoel), contactallergie en photosensitivity veroorzaken. Wordt verwerkt in zonbescherming, etherische olie, parfum en in sommige insecten werende middelen.
• Isoeugenol is afkomstig van eugenol en is zeer slecht voor de huid. Kan contactallergie veroorzaken. Ruikt enigszins naar kaneel en komt voor in o.a. parfum, bodylotion en handcrème. lso is het Griekse woord voor ‘gelijk’. In de organische chemie betekent iso dat een ingrediënt uit twee ingrediënten bestaat met verschillende eigenschappen. Ze zijn echter allebei door dezelfde chemische formule ontstaan. De functie van het ingrediënt blijft ongewijzigd.
• Geraniol is een isolaat en wordt o.a. gewonnen uit de etherische olie afkomstig van de bladeren en bloemen van Palmarosa. Het heeft een rozengeur. Geraniol komt ook in vele andere plantensoorten voor. Het is een onverzadigde alcohol en vormt het hoofdbestanddeel van rozenolie en citronella olie. Het wordt voornamelijk verwerkt in parfum en in insecten werende middelen. Kan contactallergie veroorzaken.
• Hydroxycitronellal is een synthetisch vervaardigde geurstof die naar lelietjes van dalen ruikt. Het is een bekende veroorzaker van contactallergie en is tot een concentratie van slechts 1 % toegestaan. Wordt toegepast in o.a. parfums.
• Eikenmos (Evernia prunastri, oakmoss) heeft een houtachtige geur en wordt wellicht daarom toegepast in parfum, aftershave, bodylotion en deodorant. Helaas kan het contactallergie en photosensitivity veroorzaken.

Per geurstof worden vaak wel 100 tot 200 verschillende ingrediënten verwerkt om een bepaalde geur te verkrijgen. Recepten voor geurstoffen staan onder strenge controle. De registratieregels erkennen de behoefte van de makers om de samenstelling van de geurstof te beschermen tegen namaak. Daarom mag men volstaan met de simpele vermelding ‘bevat geurstof, fragrance of parfum' op de verpakking te zetten, met uitzondering van de parfummix. Wanneer één of meerdere stoffen uit de parfummix in de geurstof voorkomen, dienen deze wel te worden vermeld op de verpakking.

Parfumformules

Er zijn duizenden recepten voor parfum. Om de verschillende samenstellingen te kunnen classificeren zijn er methodes bedacht waarvan de meest gebruikte classificatie die van de Société Française des Parfumeurs is. Deze vereniging heeft een geurindeling gemaakt die uit zeven hoofdgroepen bestaat:

1. Ambrée, oriëntaalse geuren afkomstig van ambergris.
2. Boisée, geuren afkomstig van hout.
3. Chypre, fantasiegeuren afkomstig van hout, bergamot en patchoulli.
4. Cuir, geuren afkomstig van leer.
5. Florale, geuren afkomstig van bloemen.
6. Fougère, eveneens fantasiegeuren maar dan afkomstig van een fris bos zoals mos, varens en hout maar ook lavendel valt hieronder.
7. Hesperidée, geuren afkomstig van citrusvruchten en -planten.

Van de meer dan 5000 ingrediënten die voor parfum gebruikt worden, heeft een kleine 10% een plantaardige bron. Meer dan 90% van alle gebruikte stoffen is synthetisch. Parfums die uitsluitend uit natuurlijke bestanddelen bestaan zijn zeer kostbaar. Synthetische geurstoffen zijn veel goedkoper en worden gemaakt van petrochemische stoffen. Over het algemeen bestaat parfum uit een mengeling van beide.

Natuurlijke geurstoffen

De natuurlijke geurstoffen worden uit plantaardige of dierlijke bron gehaald. Natuurlijke geurstoffen komen meestal uit plantaardige bron en kunnen vele honderden chemische stoffen bevatten. Natuurlijke stoffen zijn balsem en etherische olie zoals kaneel (cinnamon), kruidnagel en kruiden zoals:

• Camphor (Kamfer). Dit natuurlijke extract van het hout en de schors van de Kamferboom (Cinnamomum camphora) wordt verkregen door het hout van de kamferboom in water te koken, en het daarna te destilleren. Camphor is geen etherische olie. Het verfrist de huid dankzij een zacht verkoelend gevoel, mits in de juiste doseringen toegevoegd. Te hoge concentraties zijn giftig en kunnen de huid schaden. Camphor wordt ook toegepast als geurstof. Het heeft echter een zeer sterke geur die het ademen kan bemoeilijken. Het gaat ongewenste bacteriën tegen.
• Vanilla wordt gederiveerd uit de vruchten van de Vanilleplant (Vanilla planifolia) die in Azië voorkomt. Het wordt o.a. verwerkt in gezichtscrème en lipverzorging. Het kent verder toepassing als smaak- en geurstof. Als smaakstof kan vanilla extract geen kwaad mits met mate gebruikt. Echter als geurstof wordt het veelvuldig toegepast in cosmetica en kan het de huid ernstig beschadigen en zelfs depigmenteren wanneer de huid wordt blootgesteld aan uv-stralen.

Plantaardige bronnen zijn er genoeg maar de dierlijke bronnen zijn spaarzaam en worden steeds minder verwerkt. Dierlijke bronnen zijn:

• Ambergris, afkomstig van de uitscheiding van potvissen. Enorme kluiten van soms een paar honderd kilo spoelen op het strand aan. De substantie ruikt naar muskus en werd in de oudheid in China reeds gebruikt als geurstof. Ook nu wordt ambergris nog wel verwerkt in parfum. Ambergris wordt ook wel afgekort als amber, wat verwarring kan veroorzaken met de harssoort afkomstig van barnsteen.
• Muskus. Deze sterk dominante lucht wordt door de klieren van o.a. muskusos, muskushert, muskusrat en de alligator uit Midden Amerika afgescheiden gedurende de bronst. Het dier dient gedood te worden om de geur te verkrijgen. De klier wordt daarna gedroogd. Ter bescherming van de dieren is het niet langer toegestaan om de geurstof op deze manier te verkrijgen. Muskus wordt tegenwoordig kunstmatig vervaardigd uit de zaden van de
• Ambrette plant die ook wel Musk mallow wordt genoemd. Deze olie is rijk aan alfa linoleenzuur. De geur wordt veelal in aftershave en mannengeuren verwerkt.
• Civet is een stof die wordt uitgescheiden door de klierzak van de geslachtsorganen van de Afrikaanse civetkat. De stof heeft een penetrante geur en dient om de concurrentie uit te schakelen.
• Castoreum is afkomstig uit de anale klieren van de bever en wordt verwerkt in geurstoffen. De stof wordt ook wel ‘castor’ genoemd. Dit schept echter weer verwarring met castor oil wat een andere naam voor wonderolie is.

Namaakparfum

Helaas is het met parfum niet anders dan met bekende merkartikelen: het wordt nagemaakt. In Nederland is de kans klein dat een namaakparfum in de winkel te koop is. Zeker de grote winkelketens willen hun vingers niet branden aan de verkoop van namaakparfums. De grootste kans om met een namaakparfum in aanraking te komen is via vrienden, collega's en kennissen die zogenaamde merkparfums zeer goedkoop aanbieden. De parfums zijn dan of gestolen of het zijn namaakparfums. Ook worden namaakparfums aangeboden in Aziatische vakantielanden. Mensen die namaakparfum produceren en verhandelen zijn criminelen die streng aangepakt worden. Het is puur diefstal om een product van welk bekend merk dan ook te kopiëren en voor veel minder geld te verkopen.

Een kopie van een echte parfum is altijd - zij het soms moeilijk - te herkennen. Uiteindelijk zal het verloop van de geur totaal anders zijn dan bij de echte versie, maar dat weet men pas nadat men het parfum heeft aangeschaft. Vaak wordt de samenstelling van een namaakparfum helemaal niet weergegeven en als het weergegeven wordt dan is het vaak geen correcte declaratie. Wanneer er huidproblemen ontstaan door het gebruik van een dergelijk parfum, is niet te achterhalen welk ingrediënt daar verantwoordelijk voor is. Een weldenkend mens wil niet in aanraking komen met het criminele circuit en daarbij ook nog eens huidproblemen riskeren.

Houdbaarheid parfum

Zowel in de USA als in Europa heeft de wetgever bepaald, dat een cosmeticaproduct minimaal drie jaar lang houdbaar moet zijn na opening. Dit geldt ook voor parfum. Parfum dient altijd met afgesloten dop op een koele plaats opgeborgen te worden. Dat betekent: niet in de zon. Parfum kan door slordig gebruik de oorspronkelijke geur verliezen. Na drie jaar kan de geur veranderen en zelfs gaan stinken. Dat is mogelijk de reden dat parfum in kleine flesjes wordt verkocht.

Etherische olie

Andere benamingen zijn: Volatile oil, vluchtige olie, aromatische olie, essentiële olie. De naam ‘etherisch’ komt van het Griekse woord ‘aither’. Dit betekent ‘lucht van de hemel’. Etherische olie komt voort uit plantaardige bron, meestal door stoomdestillatie. Dit gebeurt door stoom door het gewenste plantendeel te blazen waardoor de etherische olie met de stoom vervliegt.
Als de stoom afkoelt wordt het water en kan de etherische olie van het water gescheiden worden. Bij citrusfruit wordt etherische olie uit de schil verkregen door koude persing. Het effect van de olie is afhankelijk van welke plant of bloem de olie levert. Bepaalde etherische oliën worden toegepast om geurstoffen te vervaardigen; weer andere werken desinfecterend, antiseptisch en reinigend op de huid. Een aantal heeft zelfs een medicinale functie zoals theeboomolie (Tea tree) en manuca-olie, maar dat maakt ze nog niet geschikt voor dagelijks gebruik. De desinfecterende en antiseptische werking van etherische olie is beperkt. Deze eigenschappen zijn te zwak om de etherische olie als conserveermiddel in te zetten. Wel is het zo dat producten die uitsluitend uit olie bestaan, geen conserveermiddelen behoeven omdat bacteriën in olie niet kunnen voortbestaan. Etherische olie kan synthetisch nagemaakt zijn en niet die werking hebben die de natuurlijke olie wel heeft.

Soorten etherische olie

Er bestaan ontelbare soorten etherische olie. We volstaan met een beperkte opsomming van de meest bekende oliën:

• Anijs olie (Anise oil, Pimpinella anisum) is afkomstig uit de zaden van de Anijs. De etherische olie afkomstig uit de zaden bevat farnesol, een stof die contactallergie kan veroorzaken. Anijsolie wordt in geurstoffen verwerkt en in reinigingsproducten en deodorants vanwege de antiseptische werking. Direct contact met de huid kan blaarvorming veroorzaken.
• Bergamot oil wordt gewonnen uit de schil van de Citrus bergamia en wordt toegepast in cosmetica, Eau de Cologne® en vaak als geurstof in zonbescherming. Echter Bergamotolie bevat huid irriterende stoffen en kan onder invloed van de zon huidontstekingen en phototoxische reacties veroorzaken, ook bij inwendig gebruik. Bergamotte wordt o.a. als smaakmaker in Earl Grey thee verwerkt.
• Cineol (Eucalyptol) komt o.a. voor in eucalyptus-, tea tree-, cajuputi-, galanga- en basilicumolie. De olie ruikt naar kamfer en werkt desinfecterend maar de kans op huidirritaties is groot. Komt via de poriën in de bloedbaan en kan inwendig schade veroorzaken aan lever en nieren. Inhalatie is schadelijk voor bloed, longen en hersenen. Van cineol is bekend dat het bij inademing het bloed binnen 18 minuten verzadigt. Het lichaam doet er ca. twee uur over om deze stof op te ruimen. Intussen wordt het centrale zenuwstelsel nadelig beïnvloed. Veelvuldig gebruik van cineol is sterk af te raden.
• Cinnamon oil (kaneelolie). De etherische olie wordt uit de bladeren van de Cinnamomum zeylanicum gewonnen en wordt als geurstof verwerkt. De olie bevat safrool. De Food and Drug Administration rekent deze stof tot de kankerverwekkende stoffen. In Europa is safrool zeer beperkt toegestaan. Bevat cinnamic aldehyde dat contactallergie kan veroorzaken. Een aldehyde is een samenvoeging van ‘alcohol dehydrogenatus’, wat wil zeggen: alcohol waaraan waterstof is onttrokken.
• Citroenolie (Lemon oil, Petitgrain, Limonum peal oil) wordt in de parfumindustrie gebruikt vanwege de neutrale geur. Soms wordt het als smaakstof aan gebak of ijs toegevoegd. Het wordt verkregen uit de schil van limoen en citroen. Het is niet raadzaam om deze etherische olie in onverdunde vorm in contact met de huid brengen omdat het de huid ernstig kan irriteren. Bovendien kan citroenolie photosensitivity veroorzaken.
• Eucalyptus olie is afkomstig van de bladeren van de boom Eucalyptus globolus. Deze etherische olie ruikt zeer sterk en wordt wel gebruikt om neusverkoudheid te bestrijden. Het is een uitstekend middel om muggen op een afstand te houden. Eucalyptus olie mag slechts in sterke verdunning aan een carrier oil toegevoegd worden. Hoge concentraties veroorzaken huidirritaties. Bevat cineol.
• Kruidnagelolie (Eugenia aromatica en caryophyllata, clove oil, Caryophyllus aromaticus, Syzygium aromaticum). Kruidnagelolie wordt verkregen uit de stam en de bladeren van de boom. Het werkt enigszins antiseptisch en wordt o.a. verwerkt in mondwater en parfum. Kruidnagelolie kan door het hoge percentage eugenol contactallergie veroorzaken en bijt op de huid. Inwendig gebruik van deze etherische olie kan een chemische longontsteking veroorzaken.
• Lavendelolie (Lavender oil) wordt verkregen uit de bloemen van de plant. Ondanks dat de bloemen zeer sterk geuren, is lavendelolie vrijwel reukloos. Lavendelolie wordt nogal eens aanbevolen ter behandeling van huidziekten en infecties en de olie zou bovendien wondhelend werken. Voorzichtigheid is echter geboden. Lavendelolie bevat echter een hoog percentage linalool, wat een isolaat is waardoor een te hoge concentratie lavendelolie juist huidirritaties en photosensitivity veroorzaken. Inwendig gebruik kan een chemische longontsteking veroorzaken. Heel veel mensen zijn allergisch voor de geur van lavendel.
• Manukaolie (Manuka oil, Kanuka) is afkomstig van de bladeren van de Leptospermum scoparium die oorsponkelijk afkomstig is uit Nieuw Zeeland en Australië. De olie wordt gebruikt bij behandeling van acne en voetschimmel. De olie is sterker dan Tea tree. Daarom dient er zeer zuinig mee omgesprongen te worden teneinde huidallergie te voorkomen. Het wordt o.a. toegepast in maskers en producten ter behandeling van acne, maar is meer op zijn plaats in het medicijnkastje.
• Neroli (Bitter orange blossom oil) is afkomstig van de bloesem van de Citrus aurantium. Het wordt op brede schaal in parfum verwerkt. Voor alle duidelijkheid dient vermeld te worden dat deze (bittere) olie uit de bloesem van de ‘zure’ sinaasappel komt en dat ze niet hetzelfde is als de bitter orange oil (zie sinaasappelolie in dit lijstje) die o.a. van de bittere sinaasappel komt. Overigens kan neroli wel de huid irriteren en photosensitivity veroorzaken
• Olibanum komt van de plant Boswellia carterii (Noord-Afrika). De etherische olie wordt uit de hars van deze plant gedestilleerd. Olibanum wordt als alternatieve geneeswijze ingezet bij de behandeling van slijmvliesontsteking, blaasontsteking, aambeien, zweren, wonden, verkoudheid, griep, astma, bronchitis, littekens, snijwonden, puistjes, vette huid, rimpels en nog veel meer. Of het effect heeft is niet bewezen. Wel is bewezen dat inademing schadelijk is voor de longen. Olibanum is een bekende wierooksoort. Het wordt in cosmetica als geurstof toegepast en kan de huid irriteren.
• Patchoulie olie (Patchouly) wordt gewonnen uit de bladeren van de Pogostemon patchouli. Dit kruid komt oorspronkelijk uit India, Indonesië en de Fillipijnen maar wordt nu ook gekweekt in andere Aziatische landen. De etherische olie heeft een specifieke geur die vroeger wel door de hippies werd gebruikt om het gebruik van hasj te maskeren. De olie vindt toepassing in de parfumindustrie. Het werkt antiseptisch en zou wondheling stimuleren. Wordt wel toegepast om huidontstekingen zoals acne te behandelen maar kan daarentegen contactallergie veroorzaken.
• Pepermunt olie (peppermint oil) komt van de aromatische muntplant Mentha piperita. De etherische olie bevat 60% menthol. Menthol is een veelzijdig ingrediënt in cosmetica. In de juiste (geringe) hoeveelheden toegepast heeft het een verkoelende, antiseptische en kalmerende werking en vermindert jeuk en huidpijn. Het wordt zowel in huid- en mondverzorgingsproducten als in hoofdpijn- en verkoudheidsstiften toegepast. Pepermuntolie
  heeft een aangename geur en kalmerende en verkoelende eigenschappen. Ook pepermuntolie wordt veel in mondverzorging en lipbalsem toegepast. De onverdunde vorm kan de huid juist irriteren en contactallergie veroorzaken, maar het is een uitstekende insecticide.
• Rozemarijnolie wordt verkregen uit de bladeren van de Rosmarinus officinalis. De etherische olie wordt o.a. toegepast in Eau de Cologne® maar bevat o.a. cineolen kan huidirritaties veroorzaken.
• Sandelhoutolie (Sandelwood oil) is een etherische olie. De olie wordt gewonnen uit het hout van de boom Santalum album en wordt toegepast in dure parfums. Sandelhoutolie staat bekend om de kalmerende werking maar hoge concentraties en/of veelvuldig gebruik kunnen de huid wel degelijk irriteren.
• Sinaasappelolie (Orange oil) wordt verkregen uit de schillen van mandarijnen en zoete en bittere sinaasappelen, waarvan smaak en geur navenant zijn. De olie wordt verwerkt in parfum en zeep. Sinaasappelolie is een veroorzaker van contactallergie. Inademing kan hoofdpijn en benauwdheid veroorzaken. Het is niet hetzelfde als neroli.
• Theeboomolie (Tea tree oil). De etherische olie is afkomstig van de bladeren van de Australische boom Melaleuca alternifolia. De effecten van theeboomolie worden sterk overschat. Weliswaar bevat de olie vele werkzame stoffen maar de olie bevat tevens cineol. De olie werkt desinfecterend en steriliserend op kleine wondjes zoals muggenbeten e.d. en helpt lichte huidbeschadigingen te herstellen. Ook acne is heel goed te behandelen met deze olie. Theeboomolie gaat verbranding bij bestralingstherapie tegen. Bij een koortslip zou dit middel wonderen verrichten, het werkt bij verkoudheid en het gaat voetschimmel tegen. Medicinale toepassingen te over, maar voor dagelijkse huidverzorging is dit middel te sterk ontvettend. Er wordt zelfs aanbevolen om de vloer er mee te reinigen (ontvetten). Het argument dat de Aboriginals sinds eeuwen dit middel gebruiken om hun huid te verzorgen is niet steekhoudend omdat deze mensen andere eisen stellen maar vooral ook omdat zij een ander type huid hebben dan Westerlingen. De olie dringt natuurlijk niet door tot de onderste huidlagen zoals wel wordt beweerd.
• Thymolie (thyme oil) is afkomstig van de plant Thymus vulgaris. Het is een sterke antibacteriële olie die thymol bevat. Thymol is op zichzelf een etherische olie. Zowel thymolie als thymol irriteren de huid.

Uit bovenstaand lijstje zou men kunnen concluderen dat etherische olie per definitie slecht is, maar dat is zeker niet waar. Het gevaar bestaat dat een etherische olie te veel en te vaak gebruikt wordt waardoor huidirritaties kunnen ontstaan, zeker wanneer de concentratie ook nog te hoog is.

Concentraties

De wetgever heeft bepaald dat concentraties etherische olie niet hoger mogen zijn dan 20%. Echter, voor het gezicht is een concentratie van slechts 1 à 2% al voldoende en voor het lichaam kan een concentratie van 5% worden gebruikt. Bepaalde etherische oliën versterken elkaars werking. Daarom moet men goed geïnformeerd zijn over toepassing en dosering. Het selecteren en in juiste verhoudingen op elkaar afstemmen is een wetenschap op zich. Het stellen van een (huid)diagnose alvorens een etherische olie toe te passen, is een studie apart. Etherische olie moet altijd worden verdund met een basisolie, ook wel carrier oil genaamd, omdat, zoals gezegd de pure vorm of te hoge concentraties de huid beschadigen. Deze carrier oil kan plantaardig of mineraal zijn.
De goedkopere soorten etherische olie hebben vaak minerale olie als basis en sorteren daardoor nagenoeg geen effect op de huid. Afhankelijk van de bron van de etherische olie kan de olie giftige stoffen bevatten die via de poriën in de bloedbaan terechtkomen en op lange termijn inwendig schade veroorzaken (bijvoorbeeld Cineol). Ook inhalatie van bepaalde geuren etherische olie kan bij mensen met luchtwegaandoeningen een negatief effect hebben op de ademhalingsorganen. Mensen die allergisch zijn voor parfum zijn ook allergisch voor etherische olie. Mensen die de geur van parfum niet kunnen verdragen, ervaren de geur van etherische olie vaak als nog heftiger dan die van parfum. Bevat de etherische olie cineol, bergamot of camphor, dan kan deze toevoeging al snel voor huid- én ademhalingsproblemen zorgen.

Benamingen geurstoffen

Er zijn tal van benamingen die onder de noemer ‘geurstof’ vallen of met het vervaardigen van geurstof te maken hebben. Een overzicht:

• Absolute (absolue) is de meest geconcentreerde vorm van parfum en wordt verkregen door de alcoholextractie van concretes of pommades. Een absolute bevat meestal minder dan 2% ethyl alcohol. Vroeger werd een absolute gemaakt door middel van enfleurage. Bij enfleurage worden geurende bloemen een tijd in of op vet gelegd. Het vet neemt de geur aan en wordt daarmee een pommade. De pommade wordt vervolgens opgelost in alcohol. Hierin lossen voornamelijk de geurstoffen op. Na verdamping van de alcohol blijft dan de absolute over. Tegenwoordig wordt een absolute vrijwel altijd gemaakt door geurende plantendelen eerst een tijd in het oplosmiddel hexaan te extraheren. Hexaan is een verzadigd koolwaterstof uit aardolie dat in pure vorm de huid irriteert. Het extract dat na verdamping van het oplosmiddel overblijft, bestaat uit een wasachtige massa, concrete genaamd. Deze concrete wordt vervolgens opgelost in alcohol. Na verdamping van de alcohol blijft dan de absolute over. Door deze werkwijze is de absolute watervrij.
• Aromatherapie is een alternatieve methode om de meest uiteenlopende lichamelijke klachten te behandelen door toepassing van etherische olie (zie deze lijst). Aromatherapie bestaat al sinds 3000 jaar voor Chr. Op verschillende manieren kan een behandeling worden toegepast: door verstuiven, verdampen, inhaleren, het branden van kaarsen, masseren, baden en door innemen van de olie. Er zijn serieuze onderzoeken gedaan naar de geneeskracht van aromatherapie maar er zijn tot op heden geen bewijzen gevonden dat aromatherapie geneeskrachtige waarden heeft.
• Attar wordt verkregen door destillatie van bloemen en wordt toegepast in parfum. Attar is beter bekend als otto, een etherische olie die verkregen wordt uit de Bulgaarse roos otto.
• Balsem is de natuurlijke uitscheiding van planten en bomen en bevat o.a. hars en etherische olie. Balsem wordt vaak gecombineerd met minerale olie vanwege een betere smeerbaarheid en bevat meestal hoge concentraties benzoic acid, benzoate en cinnamic acid (Cinnamic aldehyde).
• Carrier oil is elke olie die verdunnend werkt op de pure etherische olie. Een etherische olie dient altijd verdund te worden alvorens het in aanraking met de huid komt omdat het onverdund de huid ernstig kan beschadigen. Carrier oils zijn o.a. jojoba olie, vitamine E-olie, druivenpitolie, macadamia olie, sesamolie, maar ook minerale olie kan een carrier oil zijn.
• Compositae komt van het Latijnse woord voor ‘samengesteld’. Compositae of composieten families komen over de hele wereld voor en het is de grootste groep bloeiende kruiden, heesters en bomen. Een aantal soorten van deze composietenfamilie is bekend vanwege het feit dat ze contactallergie kan veroorzaken zoals o.a. arnica, De bloemen leveren een etherische olie. Het macerate (zie deze lijst) stimuleert hoofdhuid en bloedsomloop. Om die reden wordt de olie wel verwerkt in haarverzorgende producten. Het kan de huid echter sterk irriteren en mag nooit op een beschadigde huid worden aangebracht.
• Yarrow (Milfoil extract, duizendblad, Achilla millefolium, Bloodwort) is een geurstof die o.a. in shampoo wordt verwerkt. Men beweerde vroeger dat het extract kaalheid tegenging wanneer het haar maar vaak genoeg gewassen werd met dit extract. Het heeft een sterk uitdrogende werking en kan onder invloed van licht phytophotodermatitis veroorzaken.
• Feverfew (Chrysanthemum parthenium, Tanacetum parthenium, Ju Hua, Moederkruid). Het extract wordt wel toegepast door ‘kruidendokters’ omdat het kalmerend werkt op insectenbeten. Wordt ook verwerkt in parfum. Toepassing in cosmetica is niet aan te bevelen omdat het blaren op de huid en contactallergie kan veroorzaken.
• Concrete is een bewerkte parfumstof die wordt verkregen uit onbewerkt levend natuurlijk weefsel van bloemen. Het is een wasachtige substantie. Zie in deze lijst: absolute.
• Enfleurage (enfleuration) is een zeer oude methode om olie uit bloemen te halen door middel van gezuiverde vetten. Deze methode is zeer kostbaar en wordt tegenwoordig alleen toegepast bij bloemen die niet veel olie leveren via de gebruikelijke methode. Zie in deze lijst: absolute.
• Essential oil (Etherische olie, Volatile oil, vluchtige olie, aromatische olie). Deze naam heeft oorspronkelijk een andere betekenis: ‘oliën en vetten die nodig zijn om het lichaam gezond te houden’. Etherische olie komt voort uit plantaardige bron, meestal door stoomdestillatie. Bij citrusfruit wordt etherische olie uit de schil verkregen door koude persing. Het effect van de olie is afhankelijk van welke plant of bloem de olie levert. Er bestaan ontelbare soorten etherische oliën. Bepaalde etherische oliën worden toegepast om geurstoffen (Parfum) te vervaardigen; weer andere werken desinfecterend, antiseptisch en reinigend op de huid. Een aantal heeft zelfs een medicinale functie zoals Tea tree oil, maar dat maakt het nog niet geschikt voor dagelijks gebruik. De desinfecterende en antiseptische werking van etherische olie is beperkt. Deze eigenschappen zijn te zwak om de etherische olie als conserveermiddel in te zetten. Wel is het zo dat producten die uitsluitend uit olie bestaan, geen conserveermiddelen behoeven omdat bacteriën in olie niet kunnen voortbestaan. Etherische olie kan synthetisch nagemaakt zijn en niet die werking hebben die de natuurlijke olie heeft. Bovendien moet een etherische olie worden vermengd met een basisolie (plantaardig of mineraal) omdat de pure vorm de huid zou beschadigen. De goedkopere soorten hebben vaak minerale olie als basis en zijn daardoor slecht voor de huid. De zuivere etherische oliën zijn duur en doen hun werk goed al mogen er geen wonderen van worden verwacht. Voor het gezicht is een concentratie van 1 à 2% voldoende; voor het lichaam kan een concentratie van 5% worden gebruikt. Het gevaar bestaat dat een etherische olie te veel en te vaak gebruikt wordt waardoor huidirritaties kunnen ontstaan, zeker wanneer de concentratie ook nog te hoog is. De wetgever heeft bepaald dat concentraties niet hoger mogen zijn dan 20%. Bepaalde oliën versterken elkaars werking. Daarom moet men goed geïnformeerd zijn over toepassing en dosering. Het selecteren en in juiste verhoudingen op elkaar afstemmen is een wetenschap op zich. Afhankelijk van de bron van de etherische olie kan de olie giftige stoffen bevatten die via de poriën in de bloedbaan terechtkomen en op lange termijn inwendig schade veroorzaken. Mensen die allergisch zijn voor parfum zijn ook allergisch voor etherische olie. Mensen die de geur van parfum niet kunnen verdragen, ervaren de geur van etherische olie vaak als nog heftiger dan die van parfum. Bevat de etherische olie cineol, bergamot, camphor, e.d., dan kan deze toevoeging al snel voor huidproblemen én ademhalingsproblemen zorgen.
• Feromonen zijn geursignalen die boodschappen overbrengen tussen individuen van dezelfde soort bijvoorbeeld om een territorium af te bakenen. Honingbijen geven een agressieferomoon af wanneer de bijenkorf wordt bedreigt. Muskus is een welbekend feromoon dat in parfum wordt verwerkt. Zie in deze lijst: Parfum. Ook planten kunnen feromonen verspreiden. Grassen kunnen een geur verspreiden wanneer ze worden opgegeten door insecten. De geur trekt vogels aan die de insecten opeten.
• Fragrance is de Engelse naam voor parfum.
• Isolate (Isolaat) is een geurstof die geïsoleerd is uit een natuurlijke geurstof. Er zijn tegenwoordig synthetische isolaten, maar de geur wijkt af van de natuurlijke geurstof.
• Macerate (Maceraat) wordt verkregen door bladeren, wortels of bloemen enige tijd in zonnebloemolie, sesamolie of olijfolie te weken. Het maceraat bevat 10% van de in vet oplosbare werkstoffen van de plant. Maceraten behoren tot de basisoliën en worden ook wel infused oils genoemd. Ze zijn vaak een belangrijk ingrediënt in huid- en massageolie.
• Noot is een term die gebruikt wordt in de wereld van parfum om de intensiteit van een aangebrachte geurstof aan te geven. Zie: Parfum.
• Parfummix wordt door allergologen en dermatologen gebruikt om allergie voor parfum vast te stellen. Deze mix is samengesteld uit acht verschillende parfumgrondstoffen te weten: Amycinnamaldehyde, cinnamic aldehyde, cinnamic alcohol, eugenol, isoeugenol, geraniol, hydroxycitronellal en oakmoss.
• Pommade. Zie in deze lijst: Absolute.
• Vluchtige olie. Zie: Etherische olie.
• Volatile oil. Zie: Etherische olie.

De gevaren van geurstoffen

De gevaren van geurstoffen zijn in drie hoofdzaken te verdelen.

1. Huidirriterend

De huid kan bepaalde stoffen van parfums en etherische oliën via de poriën opnemen. Hierdoor komen de stoffen terecht in de bloedbaan waardoor inwendig ernstige schade kan ontstaan, zoals lever- en nieraandoeningen. Vooral crèmes waaraan geurstoffen zijn toegevoegd, zijn een uitstekende geleider. Een parfumverstuiver is derhalve minder gevaarlijk, maar dit neemt niet weg dat ook hierdoor huidirritaties kunnen ontstaan.

Buiten dit gegeven staan parfum en etherische oliën er om bekend dat ze op de huid overgevoeligheidsreacties kunnen veroorzaken. Samen met nikkelallergie is dit de meest voorkomende vorm van contactallergie. De huid kleurt rood, geeft een lichte prikkeling en in het ergste geval ontstaat er een branderig gevoel, oedeem en/of huiduitslag. Er bestaat geen bewijs dat kunstmatige geurstoffen meer irritaties veroorzaken dan natuurlijke geurstoffen maar het is wel zo dat vele etherische oliën als geurstof worden toegevoegd aan cosmetica. Er bestaan duizenden soorten geurstoffen en omdat één luchtje wel uit 100 tot 200 verschillende ingrediënten kan bestaan, is het moeilijk om uit te vinden welk ingrediënt verantwoordelijk zou kunnen zijn voor een irritatie. De dermatoloog of allergoloog zal met de parfummix trachten te achterhalen welk parfumbestanddeel wel of geen irritaties veroorzaakt, maar de uiteindelijke conclusie is vrijwel altijd: patiënt is allergisch voor parfum.

Ondanks het feit dat sommige fabrikanten beweren dat de toegevoegde geurstoffen volkomen veilig zijn bij zonlicht, is het sterk af te raden om een geurstof in welke vorm dan ook te gebruiken wanneer men van plan is om een zonnebad te nemen. Er kunnen fototoxische reacties optreden zoals roodheid, jeuk en blaarvorming en er kan overpigmentatie ontstaan. Laatstgenoemde reactie is meestal als eerste aan de zijkanten van de hals merkbaar omdat juist die plek veelvuldig besprenkeld wordt met parfum. De overpigmentatie ontstaat pas na jarenlang gebruik van parfum onder invloed van uv-licht. Eenmaal zichtbaar, dan is er weinig meer aan te doen.

2. Luchtwegirriterend

Een aantal wetenschappelijke onderzoekers beweert dat inhalatie van geurstoffen even slecht voor de longen is als de inhalatie van sigarettenrook. Er bestaat tot dusver geen wetenschappelijke bewijzen dat inhalatie van geurstoffen daadwerkelijk schade aan de longen toebrengt, maar het blijft een feit dat een groot aantal mensen naar lucht moet happen wanneer zij in een sterk geparfumeerde omgeving vertoeven. Wel is bewezen dat bij inademing van cineol de stof binnen 18 minuten het bloed verzadigd heeft en dat het lichaam bijna twee uur nodig heeft om deze stof weer op te ruimen.

Ondertussen beïnvloedt cineol op nadelige wijze het centrale zenuwstelsel. Bij kinderen en huisdieren kan dit zelfs tot ernstige beschadiging van het zenuwstelsel leiden. Ondanks dat worden er van overheidswege geen maatregelen genomen. Mensen die last hebben van ‘luchtjes’ geven aan dat zij parfumlucht het meest irritant en hinderlijk vinden.

De klachten bij parfuminhalatie variëren van hoofdpijn, schrijnend gevoel in de luchtwegen, hoesten, niezen, loopneus, benauwdheid, misselijkheid tot braken, duizeligheid tot concentratie afname. De luchtjesterreur wordt er echter niet minder om, in tegendeel. Ten gevolge daarvan kunnen de klachten zulke ernstige vormen aannemen, dat de mensen die er last van ondervinden in een isolement raken, werkeloos worden en alleen nog maar thuis kunnen zitten. Reden genoeg om maatregelen te nemen. Uit onderzoek is gebleken, dat mensen geen lichamelijke problemen ondervinden van onaangename geuren veroorzaakt door transpiratie en uitwerpselen. Zij ervaren de geuren wel als onplezierig, maar krijgen geen lichamelijke klachten.

3. Beïnvloeding van de hersenfunctie

Zoals aan het begin vermeld, is vermeld beïnvloeden geuren stemmingen. Het blijkt mogelijk om het gedrag van mensen te manipuleren door middel van geurverspreiding. Dit komt omdat het reukzintuig veel sterker is dan alle andere zintuigen en onmiddellijk de hersenfunctie in werking zet. Geur roept acuut herinneringen, emoties en stemmingen op. De weg van geur naar de hersenen is veel korter dan bijvoorbeeld van zien of voelen.

De beïnvloeding van gedrag kan echter omkeren van positief naar negatief. Wanneer de geur niet gewaardeerd wordt, kan het een navenante reactie oproepen zoals boosheid en agressie. De boosheid kan een chemische reactie van de hersenen zijn op het ruiken van parfum of ontstaat uit louter frustratie doordat men wéér ongevraagd een sterke geur ruikt die lichamelijke klachten kan veroorzaken.

In de aromatherapie wordt eveneens gebruik gemaakt van beïnvloeding van gedrag. De therapie werkt als een soort drug. Bent u terneergeslagen, neem dan maar olie zus of zo en u bent weer vrolijk en monter. Bent u moe, neem dan maar die olie en u springt weer over de daken. Het is verstandiger om de oorzaak van de depressie of de moeheid aan te pakken in plaats van de gevolgen te verdoezelen met een geurtje. En wat het ondertussen met het lichaam en de hersenen doet, daar kraait geen haan naar. Niet-rokers kunnen nog kiezen om in een rookvrije ruimte te verblijven, maar mensen die geen geuren willen of kunnen ruiken hebben die keuze niet.

De grote misleiding

De vermelding: parfumvrij biedt geen garantie. De zogenaamde parfumvrije producten bevatten dikwijls etherische olie, wat uiteindelijk hetzelfde doel dient: de onplezierige geur van sommige (vaak heel goede) ingrediënten te verbloemen. Ook bij parfumvrije producten geldt de regel: altijd checken op de ingrediëntenvermelding of er ook werkelijk geen geurstoffen verwerkt zijn.

De heilzame werking die fabrikanten van etherische olie vaak ten onrechte aan etherische olie toeschrijven is meestal sterk overdreven. Zij beroepen zich op de ‘zuivere natuurlijke ingrediënten’. Van de natuurlijke plantaardige stoffen zijn vele zwaar giftig. De toevoeging van het predikaat ‘zuiver natuurlijk’ biedt evenmin garanties. Er wordt wel beweerd door aromatherapeuten dat etherische olie aanzet tot zelfgenezing. Deze uitspraak is discutabel omdat verkeerd en veelvuldig gebruik van etherische olie schade kan aanrichten. Meestal wordt de olie niet door deskundigen toegepast. Het is immers overal te koop en iedereen kan maar zelf aan dokteren.

Een citaat uit een reclamefolder van een destilleerder van etherische olie: “sesamolie is geschikt voor alle huidtypen, houdt 30% van het zonlicht tegen en heeft een gunstige invloed op zenuw- en hersencellen” In de eerste plaats is sesamolie een consumptie olie. Op de huid kan sesamolie irritaties veroorzaken. In de tweede plaats is van olie is bekend dat het onder invloed van zon als een soort vergrootglas werkt. De kans op verbranding is groot. Sesamolie gaat enigszins verbranding tegen, wanneer het in combinatie met andere ingrediënten wordt gebruikt. Er bestaat geen wetenschappelijke literatuur dat sesamolie uv-licht absorbeert. In de derde plaats is sesamolie vrijwel geurloos en is het vrijwel onmogelijk dat het invloed heeft op de hersencellen. Gelukkig maar. Bovendien wordt er niet bij vermeld waaruit die gunstige invloed op de hersencellen bestaat.

De moraal van dit verhaal

De moraal van dit verhaal is dat per definitie niet alle geurstoffen slecht zijn. Als het maar met mate wordt toegepast. Parfum wordt goed gebruikt wanneer men vlak langs iemand loopt en slechts een ‘vleugje’ parfum waarneemt. Zodra er walmen verspreid worden is het hinderlijk, vooral voor mensen die er allergisch voor zijn. Het is moeilijk om daar de vinger op te leggen want niet alle parfumsoorten en etherische oliën roepen allergisch reacties op. Dit is in de eerste plaats afhankelijk van de soort en de sterkte van de geur en in de tweede plaats van de hoeveelheid die toegepast wordt. Vooral de zogenaamde huiskamer-, toilet- en wasverfrissers veroorzaken vaak lichamelijke klachten. Ook van wierook is bekend dat mensen daar gevoelig voor zijn en ziek worden of het benauwd krijgen.

Geurstofvrije cosmetica

Geurstoffen vormen het belangrijkste allergeen in cosmetica. Zoals gezegd zullen over het algemeen geurstoffen in producten die lang op de huid blijven meer huidproblemen veroorzaken dan parfum en producten die onmiddellijk van de huid gewassen worden zoals shampoo en doucheschuim. Ook in bepaalde medische producten wordt geurstof verwerkt. Tegenwoordig is er al een flink aanbod op de markt van parfumvrije producten, zowel op het gebied van wasmiddelen als op het gebied van cosmetica.

Facts & figures

(Schadelijke) geurstoffen in huidverzorgingsproducten:

* Wanneer een ingrediënt het cijfer 2 van Dermabase krijgt, betekent dit dat het ingrediënt: haar en huid beschadigt en/of, de ogen onherstelbaar kan beschadigen en/of, kan bijdragen aan de ontwikkeling van (huid)kanker en/of, dermate giftig is dat het gevaarlijk is voor de gezondheid en/of, via de poriën de bloedbaan bereikt en inwendig schade veroorzaakt aan de organen, en/of schadelijk is voor het milieu doordat het niet afbreekbaar is, en/of contactallergie veroorzaakt.

Dit dossier is samengesteld door Marieke Schutte, auteur van Lexicon van cosmetische ingrediënten en mede-initiatiefnemer van Dermabase.nl

Dermabase.nl is een onafhankelijke kennisbank met op dit moment 4.380 verzorgingsproducten die in Nederland en België te koop zijn. De kleine lettertjes op de etiketten worden uitgelegd en ieder product krijgt van Dermabase.nl een cijfer voor veiligheid en huidvriendelijkheid. Met aanvullende kennis kan er een veilige keuze gemaakt worden. Dermabase geeft gedetailleerde informatie over wat er in crèmes, zonbescherming, gezichtsverzorging en huidverzorging zit. Zo kan de huid in kaart gebracht worden en de meest irriterende en allergenen stoffen bewust vermeden worden.

Meer lezen over veiligheid van ingrediënten? Je vindt dat hier.