Je kunt PFAS binnenkrijgen via producten waaraan de stof is toegevoegd, of rechtstreeks als je in de directe omgeving van fabrieken als Chemours woont. “De schoorstenen stoten het uit en de fabrieken lozen afvalwater met PFAS. Daarom kun je daar beter niets consumeren uit een moestuin.” Maar in jouw schoonheidsinstituut moet je ook uitkijken dat je geen producten gebruikt of adviseert waaraan deze giftige stoffen zijn toegevoegd. Ook al wordt iemand er (tijdelijk) mooier van.
Jacob, wat zijn dat, PFAS?
“PFAS is een verzamelnaam voor allerlei door de mens gemaakte chemische stoffen. Ze zijn niet-afbreekbaar én slecht voor milieu en gezondheid. Ze zijn vooral bekend van de antiaanbaklaag in pannen. Maar ze worden ook gebruikt voor regenjassen, blusschuim en cosmetica.”
Wat is de functie van PFAS in cosmetica?
“Het maakt cosmetica waterproof en het wordt met dat doel gebruikt voor mascara, foundation en lipstick.”
Waarom zou je geen PFAS in je lichaam willen hebben?
“Allereerst: iedereen in Nederland heeft PFAS in zijn lijf. Je krijgt het binnen via voedsel (zo’n 70 %) en drinkwater. Uit Amerikaans onderzoek uit 2021 (*) blijkt dat je de stoffen ook uit cosmetica opneemt. In de omgeving van onder meer Dordrecht en Antwerpen hebben veel bewoners zelfs een echt te hoge dosis PFAS in het bloed.”
Hoe weet je of jouw cosmeticamerk PFAS bevat?
“Er zijn honderden PFAS-verbindingen, zoals PFOA, PFNA en PFHxS. Die vallen allemaal onder PFAS. Alle PFAS die in cosmetica voorkomen, hebben een INCI gekregen. Je zult op het etiket niet de INCI ‘PFAS’ vinden omdat dat de verzamelnaam is. Maar wel staat op de sticker van bijvoorbeeld waterproof mascara ‘PFOS’, wat staat voor perfluoroctaansulfonzuur.”
Hoe komt PFAS in het lichaam terecht?
“Er zijn drie manieren waarop PFAS in het lichaam kan komen: via voeding en drinkwater, via inademing en via de huid. Je vindt bij make-up een directe opname via de huid – en die ligt hoger dan aanvankelijk gedacht. Je vindt PFAS vooral in het bloed waar het zich aan eiwitten bindt. In een te hoge dosis is PFAS met name schadelijk voor het immuunsysteem, de lever, de schildklier en de voortplanting. De norm ligt op 6,9 nanogram per milliliter bloed. Dat wil niet zeggen dat 7.2 nanogram/ml direct een probleem is. Echter, hoe meer je boven die norm zit, hoe groter het risico dat je immuunsysteem wordt aangetast. Maar dat is ook afhankelijk van de algehele conditie: iemand met een ongezonde leefstijl of een kwetsbare oudere zal eerder de klos zijn.”
Wat kan ik doen om de hoeveelheid PFAS in mijn lichaam te verminderen?
“Jammer genoeg niets. Het zijn stoffen die amper het lichaam verlaten. Na vijf jaar is nog steeds de helft van alle PFAS die je nu binnen hebt, in je lichaam aanwezig. Het enige wat je wel kunt doen om stapelen te voorkomen, is proberen zo min mogelijk nieuwe PFAS binnen te krijgen.”
Hoe kun je zodanig eten dat je zo min mogelijk PFAS binnenkrijgt?
“In Nederland worden in de landbouw wel pesticiden gebruikt waar soms een PFAS in zit. Daarom raad ik aan om zoveel mogelijk te kiezen voor biologische producten. En, heel belangrijk, eet geen eieren van hobbykippen. Die bevatten echt veel meer PFAS dan een gemiddeld ‘commercieel’ ei en zijn daarom zeer ongezond. Als de aanstaande moeder slechts één ei van een hobbykip per week nuttigt, is dat voor een ongeboren kind al teveel.”
Als je groente en fruit wast, verliest het dan geen PFAS?
“Door groente en fruit te wassen, haal je restjes grond eraf die misschien ook een klein beetje PFAS bevatten. Maar PFAS zit door het hele product, dus de meeste PFAS kun je ook met wassen niet verwijderen.”
Hoe zit het met drinkwater?
“Gemiddeld twintig procent van de PFAS in je lijf komt uit het drinkwater. De waterleidingbedrijven krijgen het er nog niet goed genoeg uit.”
Is een membraanfilter geen goede oplossing?
“Dat is het wel, maar daar zijn hoge kosten aan verbonden en die worden daarom nog niet algemeen toegepast. Je kunt in je eigen huishouden of in je instituut wel filters gebruiken, maar het nadeel daarvan is dat je die vaak moet vervangen om bacteriegroei tegen te gaan. Water uit flessen is niet echt een goed alternatief, want dan kun je weer teveel microplastics binnenkrijgen.”
Is er eigenlijk wel iets positiefs te melden?
“Jazeker: er zijn steeds meer merken die PFAS-vrije huidverzorgingsproducten aanbieden. De Nederlandse Cosmetica Vereniging ziet ook de noodzaak in van PFAS-vrije producten (zie wwww.ncv-cosmetica.nl). Om hun leden hierbij te helpen is de NCV aangesloten bij het Actieprogramma PFAS. Op hun site is het volgende te lezen ‘de cosmeticasector heeft de ambitie om eind 2025 geen producten meer op de markt te brengen waar PFAS in zitten’. Daarnaast is het goed te weten dat er snel Europese wetten aankomen die het gebruik van PFAS aan banden leggen. Tot die tijd is het vooral van belang om stapeling van PFAS zoveel mogelijk te voorkomen.”
*Zie https://pubs.acs.org/doi/10.1021/acs.estlett.1c00240
Tekst: Lizet van Triet
Prof. Dr. Jacob de Boer, emeritus hoogleraar milieuchemie en toxicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, heeft een missie: hij pleit voor een verbod op PFAS – “Het zijn stoffen die nooit gemaakt hadden mogen worden omdat deze oersterke chemische verbindingen, die onder andere in regenjassen én in cosmetica voorkomen, vrijwel niet worden afgebroken. Daardoor ontstaat er een ophoping in zowel de natuur als in onze lichamen, met schadelijke gezondheidseffecten als gevolg.”
