Vaak wordt verkoudheid aangeduid met ‘griep’, maar echte griep is een veel ernstiger aandoening. Toch is ook die onschuldige verkoudheid een dure grap, omdat het zoveel mensen treft. Een volwassene is jaarlijks gemiddeld driemaal verkouden en kleine kinderen zelfs wel zesmaal, omdat hun afweersysteem nog niet voldoende ontwikkeld is. Kosteneffectiviteitsonderzoekers van de universiteit van Michigan berekenden dat verkoudheid de Verenigde Staten jaarlijks 40 miljard dollar kost. Vertaald naar Nederlandse begrippen komt dat neer op ruim 2 miljard euro per jaar.
Virus
Verkoudheid is een ontsteking van het slijmvlies in de neus-keelholte en/of de kaakholten. Het slijmvlies zwelt op en vormt extra slijm. Gevolg: een loopneus. Andere klachten zijn een verstopte neus, niezen, hoesten, keelpijn, heesheid, hoofdpijn en soms oorpijn. Kinderen krijgen soms koorts, volwassenen hoogstens wat verhoging, maar zelden hoge koorts.
Verkoudheid wordt door een virus veroorzaakt en sinds de coronapandemie weten we hoe verschillend mensen reageren op een virus. Bij sommige mensen kan één ingeademd virusdeeltje al een verkoudheid veroorzaken, anderen hebben nergens last van als hun partner dagenlang loopt te niezen. Dat niet ieder virusdeeltje een infectie veroorzaakt, ligt aan de kracht van onze afweer. Mond, neus en keel vormen door bouw, werking en aanwezige afweermoleculen en -cellen een stevige barrière tegen vreemde indringers.
Verkoudheidsvirussen veroorzaken meestal plaatselijk een infectie: ze vernietigen de cellen van het slijmvlies. De schade is te vergelijken met een heel lichte schaafwond. De celresten die achterblijven in het slijm vormen wél een goede voedingsbodem voor bacteriën, die na een virusinfectie soms een bacteriologische infectie veroorzaken. Voor neusverkoudheid zijn de rhinovirussen veruit de belangrijkste groep. Ze veroorzaken zeker de helft van de verkoudheden en er bestaan ruim honderd verschillende soorten. Een infectie met het ene type biedt geen bescherming tegen de volgende. Na een paar jaar kunnen we waarschijnlijk opnieuw geïnfecteerd raken door een type waarvan we al verkouden zijn geweest. Ze veroorzaken een milde infectie en er overlijden geen gezonde mensen aan een verkoudheid door rhinovirussen.
Geen relatie met kou
Het woord ‘verkoudheid’ suggereert dat de ziekte te maken heeft met kouvatten. Er is echter geen wetenschappelijk bewijs dat kouvatten verkoudheid veroorzaakt. Je weerstand kan door afkoeling wel afnemen, waardoor je gevoeliger wordt voor het verkoudheidsvirus. Als je een beetje verhoging hebt, heb je het bovendien koud. Het is ook zo dat verkoudheid vaker voorkomt in de herfst en de winter. Dat komt omdat grote groepen mensen dan bij elkaar komen, zoals bij de start van scholen na de zomervakantie. In de winter leven we dichter op elkaar. In het voorjaar is de kans op besmetting kleiner én hebben we met zijn allen weerstand opgebouwd.
Verkoudheid is geen griep
Verkoudheid is geen ‘griepje’. Een groot verschil met de symptomen die bij griep (influenza) horen, is dat griep meestal plotseling en heftig begint (1 tot 4 dagen na de besmetting). Je kunt last krijgen van de verschijnselen die ook bij verkoudheid horen, maar je hebt daar eigenlijk altijd koorts en spierpijn bij. Je voelt je écht hondsberoerd. De hoge koorts duurt twee tot vier dagen en veroorzaakt vaak hoofdpijn en verspringende spierpijn. Een verkoudheid is na een week over, door de griep ben je soms wel twee weken tot niks in staat. Veel mensen blijven het liefst in bed. Daarom zeggen artsen ook wel: “Als je écht de griep hebt gehad, dan weet je dat wel.” Gelukkig krijgt een mens gemiddeld slechts twee keer per tien jaar de griep. Twijfel je? Doe dan de ‘grieptest’ op https://www.thuisarts.nl/test/griep. Die vertelt je ook of het raadzaam is naar je huisarts te gaan.
Mensen die door hun leeftijd of medische aandoening meer risico lopen om (ernstig) ziek te worden van de griep, komen ieder najaar in aanmerking voor de jaarlijkse griepprik. Die vaccinatie is elk jaar anders van samenstelling, afhankelijk van de circulerende influenzavirussen. Door de griepprik heb je gemiddeld 40% minder kans op ziekenhuisopname. Ook is de kans op het besmetten van anderen kleiner. Als gevaccineerde mensen toch griep krijgen, worden ze er minder ziek van.
Voorkomen: slapen!
Alleen door te leven als een kluizenaar kun je een verkoudheid voorkomen. Virussen, en dus ook het verkoudheidsvirus, verspreiden zich gemakkelijk in ruimten waar mensen dicht bij elkaar zitten en waar slecht geventileerd wordt, zoals een volle trein of bus, een school, sportkantine of vergaderruimte. Een vaccin tegen verkoudheid is helaas niet te ontwerpen omdat het onmogelijk is één vaccin te bereiden dat beschermt tegen honderd verschillende virussen. De beste remedie tegen verkoudheid is een goede weerstand. Uit onderzoek is gebleken dat stress en slaapgebrek belangrijke factoren zijn bij het oplopen van een verkoudheid. Zo ontdekte de Maastrichtse epidemioloog Danielle Mohren dat spanningen op het werk en vermoeidheid de kans verhogen op acute infecties zoals verkoudheid, griep en buikgriep. Werknemers die aan hoge psychologische eisen moeten voldoen zijn wel 20 procent vaker verkouden.
Huismiddelen
Toch verkouden geworden? Neem dan voldoende rust. Een paar dagen vroeg naar bed doet vaak al wonderen. Daarnaast zijn er huismiddeltjes, al is de werking vaak moeilijk aan te tonen. Wel is bekend dat hitte de groei van virussen doet afnemen. Stoombaden kunnen helpen, maar de werking van toevoegingen als kamille of menthol is niet goed aangetoond. Deze stoffen zouden de slijmvliezen zelfs kunnen irriteren. Sigarettenrook irriteert de luchtwegen sowieso en vertraagt de genezing.
Neusdruppels (xylometazoline of een zoutoplossing) geven verlichting en helpen om goed te slapen. Wees voorzichtig met neusdruppels. De neus gaat er wel open door, maar de poriën in het slijmvlies gaan ook openstaan. Hierdoor kunnen bacteriën gemakkelijker binnendringen. Snotteren heeft het voordeel dat de grote stroom slijm de binnengedrongen virussen en bacteriën versneld afvoert. Een soort afweerreactie van het lichaam dus.
Helaas is bewezen dat het veelgebruikte plantenextract echinacea niet helpt tegen verkoudheid. Althans: niet tegen hoge-luchtweginfecties bij kinderen tussen 2 en 11 jaar. Dat blijkt uit een studie van de universiteit van Washington. Ook voor de duur van de eventuele koorts en de ernst van de infectie biedt echinacea geen voordeel ten opzichte van de placebo in het onderzoek. Het enig gevonden significante verschil is juist in het nadeel van het extract van de rode zonnehoed: kinderen die echinacea krijgen, hebben vaker last van huiduitslag, een allergische reactie.
Antibiotica helpen ook niet tegen een verkoudheid, want die werken alleen tegen bacteriën en niet tegen virussen. Zelfs als het snot geel/groen wordt, is het meestal niet nodig om antibiotica te gaan gebruiken. Alleen bij langdurig hoge koorts (meer dan drie dagen), ernstige benauwdheid of sufheid of als de verkoudheid langer dan tien dagen duurt, is het verstandig contact op te nemen met een arts. Dan kan de verkoudheid wellicht gevolgd zijn door een bacteriële infectie met als gevolg bijholteontstekingen, bronchitis of longontsteking.
