Wat is de invloed van al het plastic en van andere chemische producten op ons lichaam? Bij dieren zorgt een overvloed aan plasticdeeltjes voor een ontstekingsreactie, aldus het RIVM (1). Hoe zit dat bij de mens? Het blijkt dat je alleen al 5 gram microplastics (MP’s*) per week binnenkrijgt. Gelukkig verlaat een groot deel daarvan je lijf via de ontlasting. Maar wat heeft het restant voor effect?  

‘Microplastics zijn overal’

Volgens TNO neemt het gebruik van plastic zeer snel toe, net als de verspreiding van MP’s (2). Slijtage van autobanden is de grootste boosdoener, maar er worden eveneens bewust MP’s toegevoegd aan cosmeticaproducten. Uit onderzoek van de Plastic Soup Foundation (PSF) blijkt dat 87% van de producten van de tien meest verkochte cosmeticamerken MP’s bevat (3). Die worden er onder andere aan toegevoegd om de smeerbaarheid en de textuur te verbeteren. Sommige MP’s blijken via de huid in ons lijf terecht te komen (4). En dat zou kunnen leiden tot verstopte poriën en vroegtijdige veroudering van de huid, al staat onderzoek daarnaar nog in de kinderschoenen. Iris Puijk van de Nederlandse Cosmetica Vereniging (www.ncv.nl) zegt daarover: “Hoewel er mogelijk MP’s bestaan die via de huid in het lichaam komen – en dat zijn er niet veel door de grootte van de deeltjes – zijn dit niet de MP’s die gebruikt worden in cosmetica. MP’s uit cosmetica dragen overigens voor maximaal twee procent bij aan de plasticsoep.** Via het milieu (voedsel) zou je wel blootgesteld kunnen worden aan MP’s uit cosmetica.”

Zijn zorgen over microplastics terecht?

Het blijkt dat de hoeveelheid MP’s in het milieu toeneemt, onder meer doordat zwerfaval uiteenvalt en doordat sommige producten slijten, zoals kunststofkleding. Bekend is dat veel synthetische plasticdeeltjes slecht worden afgebroken en er zijn aanwijzingen dat die op verschillende manieren schadelijk kunnen zijn. Ze komen voornamelijk in ons lijf via drinkwater, ingeademde lucht en voeding. Uit recent onderzoek blijkt dat ons voedsel in aanraking komt met onder andere verpakkingen waar chemicaliën in zitten. Een deel van al die stoffen blijkt ook in het lichaam terecht te komen. Daarom hebben Zwitserse onderzoekers onder meer haar en bloed geanalyseerd om te kijken welke chemische substanties uit verpakkingen daarin te vinden zijn (5). Van enkele van de ruim drieduizend aangetroffen stoffen weten ze zeker dat die schadelijk zijn, maar van het merendeel van de chemicaliën is dat (nog) niet bekend. “Als een schadelijke stof aanwezig is, betekent dat nog niet automatisch dat er een risico is voor de volksgezondheid”, zo mailt Iris Puijk: “Want het hangt van de dosis af of het giftig is.”

Kun je voedsel dat in plastic is verpakt, veilig eten?

Voedingsmiddelen, ook de verpakte, moeten aan strenge Europese regels voldoen, zodat je alles kunt eten zonder op korte of lange termijn ziek te worden, zo is te lezen op de site van de Federatie Nederlandse levensmiddelenindustrie. De NVWA (Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) ziet erop toe dat de wetgeving op het gebied van productveiligheid nageleefd wordt. Toch blijkt dat niet echt geruststellend te zijn, want er is tot nu toe nog zeer weinig bekend over de gezondheidseffecten van chemicaliën en MP’s. Iris Puijk zegt daarover: “Wanneer er onvoldoende toxicologische data beschikbaar zijn voor bepaalde stoffen, worden deze niet genegeerd, maar beoordeeld aan de hand van zeer conservatieve drempelwaarden. Daarnaast wordt rekening gehouden met blootstelling aan deze stoffen vanuit verschillende voedselverpakkingen.”

Waaruit blijkt dat microplastics ongezond zouden kunnen zijn?

De afgelopen jaren werd steeds meer bekend over de impact van MP’s op het lichaam, hoewel er nog veel meer onderzoek moet worden verricht. Wetenschappers stellen dat MP’s cellen, weefsels, organen en de algehele gezondheid beïnvloeden en mogelijk bijdragen aan aandoeningen zoals kanker en hart- en vaatziekten (6, 7, 8). Dat geldt ook voor MP’s uit verpakkingen (9). MP’s vormen volgens onderzoekers een aanzienlijk gevaar vanwege hun wijdverbreide aanwezigheid in onder meer voedsel en omdat MP's oxidatieve stress (OS) kunnen veroorzaken. Deskundigen zien oxidatieve stress als een bekende factor voor het versnellen van veroudering – ook van de huid.

Zijn er alternatieven voor microplastics?

Op de site van de Nederlandse Cosmetica Vereniging staat dat de cosmetica-industrie actief initiatieven onderneemt om mens en milieu te beschermen en het probleem van plasticvervuiling zeer serieus neemt. Dit heeft er onder meer toe geleid dat de microbeads (zeer kleine plastic bolletjes) vrijwillig uit producten als scrubs zijn gehaald. Daarnaast zoeken de cosmeticafabrikanten intensief naar mogelijkheden om de milieubelasting van ingrediënten zoals microplastics te verminderen door het gebruik van alternatieven.  Dat is niet altijd even gemakkelijk, zo lees je op de site van dr. Jetske Ultee (www.dr-jetskeultee-skincare.nl): “Hoewel microplastics voordelen kunnen hebben voor cosmetica, zijn cosmeticabedrijven hard bezig om ze te vervangen door meer natuurlijke grondstoffen.” Maar: “Aan die natuurlijke grondstoffen kleven op dit moment nog wel wat nadelen. Zo kunnen crèmes zonder microplastics kleverig worden of minder fijn smeren. Ook zijn er tot nu toe nog maar weinig goede alternatieven voor microplastics in zonnebrandcrèmes”, zo schrijft deze arts.

Hoe weet jij of jouw producten microplastics bevatten?

Om erachter te komen of de producten waarmee jij werkt MP’s bevatten, zou je de ingrediëntenlijst kunnen lezen. De Plastic Soup Foundation adviseert de app ‘Beat the Microbead’ te gebruiken. De NCV is het daar echter niet mee eens. Op hun site lees je dat de PSF een eigen definitie hanteert voor MP’s en dat deze milieuorganisatie ingrediënten onterecht bestempelt als microplastic. Volgens het Europees Chemicaliën Agentschap is een stof een microplastic wanneer het een polymeer is én een vast deeltje kleiner dan 5 mm dat niet wateroplosbaar en niet biologisch afbreekbaar is. Iris Puijk van de NCV adviseert: “Je kunt het beter aan de fabrikant van je product vragen.” Zij geeft daarnaast aan dat voor cosmetica verpakkingsmaterialen gebruikt worden die eveneens voor voedselcontact geschikt zijn: “Pas wanneer een product als veilig is bevonden, mag het op de markt worden gebracht.” Zij voegt toe dat er nu al Europese maatregelen van kracht zijn, zoals een beperking op het bewust toevoegen van microplastics aan producten zoals cosmetica. En dat er regels zijn om zwerfafval door eenmalige plastic verpakkingen te verminderen.

Staan blijft dat onderbouwende kennis keihard nodig is, aldus ZonMw in het rapport ‘Wat doen microplastics in het lichaam?’ (10). Er is nog te weinig bekend over de gezondheidseffecten van MP’s, zelfs uit voeding en verpakking. Daar is verder onderzoek voor nodig. Het zal nog jaren duren voordat blijkt wat de eventuele gevolgen zijn van microplastics op de (huid)gezondheid.

*Zeer kleine en niet met het blote oog zichtbare plasticdeeltjes (kleiner dan 5 millimeter)’

**Plasticsoep is de opeenhoping van een grote hoeveelheid plastic en ander afval in oceanen en zeeën.

Tekst: Lizet van Triet